അഭിജ്ഞാന ശാകുന്തളം - കാളിദാസൻ

ഇന്ത്യൻ സാഹിത്യത്തിലെ എക്കാലത്തെയും മഹത്തായ കൃതികളിൽ ഒന്നാണ് അഭിജ്ഞാന ശാകുന്തളം. സംസ്‌കൃതഭാഷയിൽ കാളിദാസൻ രചിച്ച ഈ നാടകം ഏഴ് അങ്കങ്ങളിലായി ദുഷ്യന്തൻ്റെയും ശകുന്തളയുടെയും പ്രണയകഥ പറയുന്നു. ഇതിവൃത്തം മഹാഭാരതത്തിലെ ശകുന്തളോപാഖ്യാനത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണെങ്കിലും, കാളിദാസൻ്റെ ഭാവനാവിലാസം ഇതിന് പുതിയ രൂപവും സൗന്ദര്യവും നൽകി.

ആദ്യ കൂടിക്കാഴ്ചയും പ്രണയവും

ഹസ്തിനപുരിയിലെ ചക്രവർത്തിയായ ദുഷ്യന്തൻ ഒരു വേട്ടയാടൽ യാത്രയ്ക്കിടെ മാലിനീ നദിക്കരയിലുള്ള കണ്വമഹർഷിയുടെ ആശ്രമത്തിൽ എത്തുന്നു. അവിടെ മഹർഷി തീർത്ഥാടനത്തിന് പോയതിനാൽ, അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ വളർത്തുമകളായ ശകുന്തള (അപ്സരസ്സായ മേനകയ്ക്കും വിശ്വാമിത്രനും ജനിച്ചവൾ) കൂട്ടുകാരികളായ അനസൂയ, പ്രിയംവദ എന്നിവരോടൊപ്പം ആശ്രമം പരിപാലിക്കുകയായിരുന്നു.

ആദ്യ കാഴ്ചയിൽത്തന്നെ, ദുഷ്യന്തൻ ശകുന്തളയുമായി അഗാധമായി പ്രണയത്തിലാവുന്നു. രാജാവ് തൻ്റെ യഥാർത്ഥ വ്യക്തിത്വം മറച്ചുവെച്ച് ഒരു സാധാരണ പൗരനായി ആശ്രമത്തിൽ തങ്ങുന്നു. ശകുന്തളയും രാജാവിനോട് അനുരാഗത്തിലാവുന്നു. തുടർന്ന്, മഹർഷിയുടെ അസാന്നിധ്യത്തിൽ, അവർ പരസ്പരം ഇഷ്ടപ്പെട്ട് ഗാന്ധർവവിധിപ്രകാരം രഹസ്യമായി വിവാഹം കഴിക്കുന്നു.

വേർപാടും ശാപത്തിൻ്റെ ആരംഭവും

വിവാഹാനന്തരം, തലസ്ഥാനത്തേക്ക് മടങ്ങേണ്ടതിനാൽ ദുഷ്യന്തൻ തൻ്റെ പ്രണയത്തിൻ്റെ ഓർമ്മയ്ക്കായി തൻ്റെ പേര് കൊത്തിയ രാജമുദ്ര മോതിരം (അഭിജ്ഞാനം) ശകുന്തളയെ ഏൽപ്പിക്കുന്നു. ഉടൻതന്നെ തിരിച്ചുവന്ന് ശകുന്തളയെ കൊട്ടാരത്തിലേക്ക് കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാമെന്ന് വാഗ്ദാനം ചെയ്ത് രാജാവ് യാത്രയാവുന്നു.

രാജാവിനെക്കുറിച്ചുള്ള ചിന്തയിൽ മുഴുകിയിരുന്ന ശകുന്തള, ആശ്രമത്തിലെത്തിയ അതിഥിയായ ദുർവാസാവ് മഹർഷിയെ വേണ്ടവിധം ശ്രദ്ധിക്കുകയും സൽക്കരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നില്ല. ഇതിൽ അതീവ കോപിഷ്ഠനായ ദുർവാസാവ്, "നീ ആരെയാണോ മനസ്സിൽ ധ്യാനിക്കുന്നത്, അവൻ നിന്നെ മറന്നുപോകട്ടെ" എന്ന് ശകുന്തളയെ ശപിക്കുന്നു. ശകുന്തളയുടെ കൂട്ടുകാരികൾ (അനസൂയയും പ്രിയംവദയും) മഹർഷിയോട് അപേക്ഷിച്ചതിൻ്റെ ഫലമായി, ഏതെങ്കിലും ഒരടയാളം (അഭിജ്ഞാനം) കാണിച്ചാൽ ശാപം നീങ്ങി ഓർമ്മ തിരികെ ലഭിക്കുമെന്ന ഒരു ചെറിയ ആശ്വാസം മഹർഷി നൽകുന്നു. കൂട്ടുകാരികൾ ഈ ശാപവിവരം ശകുന്തളയെ അറിയിക്കാതെ രഹസ്യമായി വെക്കുന്നു.

മോതിരം നഷ്ടപ്പെടലും തിരസ്കരണവും

കുറച്ചു കാലത്തിനുശേഷം, താൻ ഗർഭിണിയാണെന്ന് ശകുന്തള മനസ്സിലാക്കുന്നു. തീർത്ഥാടനം കഴിഞ്ഞ് തിരിച്ചെത്തിയ കണ്വമഹർഷി ദിവ്യദൃഷ്ടിയാൽ എല്ലാം അറിഞ്ഞശേഷം, ശകുന്തളയെ ഭർത്താവിൻ്റെ അടുത്തേക്ക് അയയ്ക്കാൻ തീരുമാനിക്കുന്നു. ഗൗതമിയുടെയും മറ്റ് ശിഷ്യന്മാരുടെയും അകമ്പടിയോടെ ശകുന്തള ദുഷ്യന്തൻ്റെ കൊട്ടാരത്തിലേക്ക് യാത്രയാവുന്നു.

എന്നാൽ, യാത്രാമധ്യേ ശചീതീർത്ഥത്തിൽ കുളിക്കുന്നതിനിടയിൽ, ശാപമോക്ഷത്തിനുള്ള അടയാളമായി ദുഷ്യന്തൻ നൽകിയ മോതിരം ശകുന്തളയുടെ കയ്യിൽ നിന്ന് ഊർന്ന് വെള്ളത്തിൽ വീണ് ഒരു മത്സ്യം വിഴുങ്ങുന്നു. ശാപം അപ്പോഴും നിലനിൽക്കുന്നതിനാൽ, രാജധാനിയിൽ എത്തിയ ശകുന്തളയെ ദുഷ്യന്തൻ തിരിച്ചറിയുന്നില്ല. തൻ്റെ ഭാര്യയല്ലെന്ന് പറഞ്ഞ് രാജാവ് അവളെ നിഷ്‌കരുണം തിരസ്കരിക്കുന്നു. മോതിരം കാണിക്കാനാവാതെ, എല്ലാ ബന്ധങ്ങളും ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട ശകുന്തളയെ അവളുടെ അമ്മയായ മേനക, മാരീചമഹർഷിയുടെ ആശ്രമത്തിലേക്ക് കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നു.

 ഓർമ്മകളുടെ തിരിച്ചുവരവും പശ്ചാത്താപവും

അതേസമയം, ഒരു മുക്കുവന് താൻ പിടിച്ച മത്സ്യത്തിൻ്റെ വയറ്റിൽ നിന്ന് ആ രാജമുദ്ര മോതിരം ലഭിക്കുന്നു. മോതിരം രാജാവിൻ്റേതാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കിയ ഭടന്മാർ അത് കൊട്ടാരത്തിൽ എത്തിക്കുന്നു. മോതിരം കണ്ട ഉടൻതന്നെ, ദുർവ്വാസാവിൻ്റെ ശാപം നീങ്ങുകയും, ദുഷ്യന്തന് ശകുന്തളയുമായുള്ള എല്ലാ ഓർമ്മകളും തിരികെ ലഭിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. താൻ ചെയ്ത തെറ്റോർത്ത് രാജാവ് കടുത്ത പശ്ചാത്താപത്തിലാഴുകയും, ദുഃഖിതനായി കഴിയുകയും ചെയ്യുന്നു.

പുനഃസമാഗമം

ദുഷ്യന്തൻ്റെ വിഷാദം മാറ്റുന്നതിനായി, ദേവന്മാരുടെ രാജാവായ ഇന്ദ്രൻ തൻ്റെ തേരാളിയായ മാതലിയെ അയച്ച് ദുഷ്യന്തനെ ദേവലോകത്തേക്ക് കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നു. ദേവാസുര യുദ്ധത്തിൽ പങ്കെടുത്തശേഷം മടങ്ങിവരുന്ന വഴിയിൽ, ദുഷ്യന്തൻ മാരീചമഹർഷിയുടെ സ്വർഗ്ഗതുല്യമായ ആശ്രമത്തിൽ എത്തുന്നു. അവിടെ വച്ച്, ഒരു സിംഹക്കുട്ടിയുമായി കളിക്കുന്ന അത്ഭുതബാലനെ രാജാവ് കാണുന്നു. അവൻ്റെ പേര് സർവദമനൻ (എല്ലാറ്റിനെയും അടക്കുന്നവൻ) എന്നായിരുന്നു.

അവനെക്കുറിച്ചുള്ള ചില ലക്ഷണങ്ങൾ കണ്ടപ്പോൾ, ദുഷ്യന്തന് അവൻ തൻ്റെ മകനായിരിക്കാം എന്ന് തോന്നുന്നു. പിന്നീട്, മരീച മഹർഷിയുടെ അനുഗ്രഹത്തോടെ, രാജാവ് തൻ്റെ പ്രിയപത്‌നിയായ ശകുന്തളയെയും പുത്രനായ സർവദമനനെയും കണ്ടുമുട്ടുന്നു. ശാപത്തിൻ്റെ ഫലമായി സംഭവിച്ച വേർപാട് മറന്ന്, അവർ ഒന്നിക്കുകയും, ദുഷ്യന്തൻ അവരെയും കൂട്ടി ഹസ്തിനപുരിയിലേക്ക് മടങ്ങുകയും ചെയ്യുന്നു. സർവദമനൻ പിന്നീട് ഭാരതം എന്ന പേരിൽ പ്രശസ്തനായ ചക്രവർത്തിയായിത്തീരുന്നു.